Bezpieczeństwo w sieci, AI w praktyce szkolnej, higiena cyfrowa, dbanie o wizerunek w sieci, suwerenność cyfrowa, krytyczne myślenie, bezpieczne poruszanie się w sieci, otwarte zasoby edukacyjne, metodycznie wykorzystywanie przez nauczycieli nowoczesnych technologii – wszystkie te i podobne hasła są stale obecne w naszej polskiej edukacyjnej przestrzeni, co jest oczywiście jak najbardziej zrozumiałe.
Żyjemy przecież w świecie, w którym rzeczywistość globalnej sieci i ciągle ewoluujących technologii staje się najistotniejszym zagadnieniem i problemem, przed którym stają uczniowie, nauczyciele, rodzice i politycy. Jednak często brakuje w tym ujęciu spojrzenia holistycznego i komplementarnego, które pozwalałoby podejść do tych wszystkich zagadnień w sposób bardziej kompleksowy oraz zbudować strategię edukacyjną obejmującą coś więcej, niż tylko zakres umiejętności korzystania z narzędzi i listę procedur ochronnych. Tak rozumiana strategia – czyli swoista filozofia myślenia, która powinna być podstawą do podejmowania kolejnych działań – zwróciłaby uwagę na kształtowanie perspektywy, języka i umiejętność funkcjonowania w sieci od najmłodszych lat.
Pojęciem, które zwraca uwagę na całościowe ujęcie obecności człowieka w świecie sieci, jest cyfrowe obywatelstwo. Tak jak dla funkcjonowania człowieka w nowoczesnym społeczeństwie niezbędne są określone kompetencje obywatelskie i holistyczne spojrzenie na edukację obywatelską, tak i pojęcie cyfrowego obywatelstwa wymaga od nas szerokiego podejścia do kompetencji obywatela globalnej sieci i całościowego rozumienia edukacji cyfrowej.
Samo pojęcie cyfrowego obywatelstwa w kontekście edukacji nie jest zresztą niczym nowym. Termin „cyfrowe obywatelstwo” (digital citizenship) został użyty po raz pierwszy pod koniec lat 90. XX wieku, początkowo w kontekście edukacji medialnej i bezpieczeństwa online. Z czasem jego zakres znaczeniowy był poszerzany – począwszy od prostych zasad korzystania z internetu, po złożone ramy kompetencyjne, które łączą alfabetyzację cyfrową, wartości demokratyczne i etykę cyfrową.
W 2023 roku podczas 26. sesji Stałej Konferencji Ministrów Edukacji Rady Europy w Strasburgu uznano, że jednym z filarów strategii edukacyjnej na lata 2024–2030 jest przygotowanie uczniów do aktywnego życia w demokratycznym społeczeństwie. To właśnie wtedy ogłoszono Europejski Rok Edukacji o Obywatelstwie Cyfrowym 2025 – dowód, że cyfrowe obywatelstwo stało się priorytetem europejskiej polityki edukacyjnej. Na konferencji nie zabrakło przedstawicieli Polski. Reprezentował nas Stały Przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy Radzie Europy, ambasador Jerzy Baurski oraz jego zastępczyni Magdalena Marcinkowska, a rolę ambasadorki inicjatywy powierzono Agnieszce Halickiej, nauczycielce bibliotekarce w Szkole Podstawowej Integracyjnej nr 5 w Konstancinie-Jeziornie, aktywnie działającej w Radzie ds. Informatyzacji Edukacji przy Ministerstwie Edukacji Narodowej oraz w Sekcji Informatyki Szkolnej Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Agnieszka Halicka, podejmując się promowania inicjatywy, zbudowała nasz zespół projektowy, któremu bliska jest idea szeroko rozumianego obywatelstwa cyfrowego.
Dlaczego mówimy dziś o cyfrowym obywatelstwie, a nie tylko o higienie cyfrowej czy sztucznej inteligencji? Odpowiedź jest prosta: higiena cyfrowa dotyczy głównie ochrony przed zagrożeniami, a AI to jedno z wielu narzędzi, które mogą wspierać lub ograniczać użytkowników mediów cyfrowych. Tymczasem cyfrowe obywatelstwo obejmuje pełny zestaw kompetencji, postaw i wartości, które są niezbędne, by każdy mógł świadomie i odpowiedzialnie uczestniczyć w cyfrowym społeczeństwie. Dlatego podejmujemy działania na wielu poziomach – tłumaczymy i promujemy dokumenty “Digital Citizenship Education Planner” Rady Europy, rozwijamy repozytorium materiałów dydaktycznych dla polskich nauczycieli i edukatorów, a także popularyzujemy ideę cyfrowego obywatelstwa w szkołach, bibliotekach, domach kultury i organizacjach społecznych.
Dlaczego cyfrowe obywatelstwo jest teraz ważniejsze niż kiedykolwiek? Bo przez lata panowało przekonanie, że młodzi ludzie, wychowani w erze internetu, automatycznie posiadają wszystkie potrzebne kompetencje cyfrowe. Dziś wiemy, że to mit. Zamiast jedynie chronić dzieci i młodzież przed zagrożeniami w internecie, powinniśmy je wyposażać w narzędzia do świadomego uczestnictwa w sieci. Cyfrowe obywatelstwo nie zaczyna się w momencie założenia konta na platformie społecznościowej, to proces trwający od wczesnego dzieciństwa przez całe życie. Zaczynamy od świadomości i możliwości dostępu, potem budujemy pewność siebie w wykorzystywaniu narzędzi i umiejętności podejmowanie decyzji w taki sposób, aby świadomie i suwerennie kształtować własną tożsamość cyfrową.
Cyfrowe obywatelstwo to proces uczenia się przez całe życie. Rada Europy przygotowała ramy edukacji o obywatelstwie cyfrowym, obejmujące 320 przykładowych efektów uczenia się uporządkowanych według wieku i aspektów życia cyfrowego. To praktyczne wsparcie dla edukatorów ma dla nas ogromną wartość i na jego promocji chcemy się skupić. W ramach dokumentu wyróżniono trzy główne zagadnienia, w obrębie których mieści się dziesięć obszarów kompetencji:
Aby pomóc edukatorom, rozpoczęliśmy tworzenie repozytorium materiałów edukacyjnych o obywatelstwie cyfrowym, które nazwaliśmy Kompasem Cyfrowego Obywatela. Kompas gromadzi przetłumaczone i dostosowane do polskiego kontekstu edukacji systemowej zasoby Rady Europy (“Digital Citizenship Education Planner”) oraz materiały dydaktyczne w języku polskim, scenariusze zajęć dla szkół, bibliotek i instytucji kultury oraz rekomendowane źródła polskie i zagraniczne. To dzieło w procesie, przy tworzeniu którego korzystamy z bogatych i wartościowych zasobów sieciowych oraz własnej praktyki edukacyjnej. Kompas Cyfrowego Obywatela jest dostępny dla każdego jako kolekcja materiałów na platformie Wakelet.
Cyfrowe obywatelstwo to codzienne doświadczenie każdego z nas. Przykładowo dla ucznia to bezpieczne korzystanie z mediów społecznościowych, dla dorosłego skuteczne załatwianie spraw zawodowych i urzędowych w sieci, a dla seniora utrzymywanie kontaktów z bliskimi i bezpieczne korzystanie z usług cyfrowych. Warto do kształtowania cyfrowych kompetencji obywateli podejść całościowo, wykorzystując dobre praktyki i wzorce dostosowane do lokalnych potrzeb oraz pokazując, że jesteśmy częścią europejskiego ruchu w stronę świadomego, odpowiedzialnego uczestnictwa w świecie cyfrowym.
Zapraszamy na: Grupa FB Edukacja o Cyfrowym Obywatelstwie
Oraz na stronę: Kompas Cyfrowego Obywatela
Agnieszka Bilska, Iwona Cugier, Agnieszka Halicka, Tomasz Mikołajczyk, Joanna Waszkowska, Izabela Wyppich
- Nauczyciele liderami cyfryzacji - 17 marca 2025
- Staż dla młodych Superbelfrów - 14 września 2024
- OctoStudio – ośmiornica zamiast kota - 25 października 2023
- Co wiemy o prywatności… - 28 lipca 2023
- Scratch Dobry w MIT - 13 maja 2023
- Na wielkanocny czas - 4 kwietnia 2023
- Krótkie aktywności SEL na pierwsze zajęcia z uczniami i uczennicami - 3 września 2023
- Debatowanie na zajęciach zdalnych - 8 stycznia 2022
- Bez testów i ankiet w pierwszym dniu szkoły - 24 sierpnia 2017
- poZdrówko #4 Jak wdrażać zmianę i nie zwariować? - 20 marca 2019
- poZdrówko #3 Nauczycielu, doceń (się)! - 22 lutego 2019
- poZdrówko #2 w pigułce - 20 lutego 2019
- Propozycje na koniec roku i wakacje - 24 czerwca 2020
- Formularze w Genially - 6 czerwca 2020
- Tydzień z Wakeletem - 1 czerwca 2020
- W stronę cyfrowego obywatelstwa - 20 września 2025
- Twoja historia w sieci, czyli słów kilka o e-portfolio ucznia i nauczyciela - 24 sierpnia 2025
- Układanka na języku angielskim, czyli cudowne do urozmaicenia każdej lekcji – Trimino. - 17 maja 2024