PRZYCZYNY ZACHOWAŃ TRUDNYCH U UCZNIÓW ZE SPE

Trudne zachowania uczniów, zwłaszcza tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), stanowią wyzwanie dla nauczycieli i wychowawców. Właściwa reakcja na takie zachowania oraz ich skuteczne minimalizowanie mogą znacząco poprawić jakość pracy w klasie oraz dobrostan uczniów.

1. Czym są trudne zachowania?

Trudne zachowania to wszelkie działania ucznia, które zakłócają proces dydaktyczny, utrudniają współpracę, powodują dyskomfort u innych uczniów i nauczycieli lub wpływają na bezpieczeństwo. Wśród nich wyróżniamy:

• Agresję fizyczną (uderzanie, popychanie, niszczenie przedmiotów),
• Agresję werbalną (krzyk, obraźliwe słowa, groźby),
• Autoagresję (samookaleczenia, uderzanie głową w ścianę, gryzienie siebie),
• Bunt i odmowę współpracy (ignorowanie poleceń, odmawianie udziału w zajęciach),
• Wycofanie społeczne (unikanie kontaktu, brak reakcji na pytania),
• Stereotypie ruchowe (np. machanie rękami, kołysanie się, ciągłe powtarzanie fraz bez znaczenia komunikacyjnego),
• Nagłe wybuchy emocjonalne (płacz, krzyk, frustracja bez widocznej przyczyny).

2. Przyczyny trudnych zachowań

Grafikę przygotował Mateusz Łysek z grupy Belfry bazgrolą.

POBIERZ GRAFIKĘ W PDF

Zachowania trudne mogą mieć różne źródła, często związane ze SPE ucznia:

• Trudności w komunikacji – brak umiejętności wyrażania emocji, potrzeb i myśli, pytania o ważne rzeczy, ale także dzielenie się tym co cieszy, boli, raduje,
• Przeciążenie sensoryczne – nadmierna ilość bodźców (hałas, światło, zapachy dotyk),
• Lęk, stres, niepokój i brak cierpliwości – niepewność związana z nowymi sytuacjami, testami, zmianami w harmonogramie, ekspresowe wykonanie zadań i nudzenie się, ale także niepokój wywołany ze zbyt duża ilością zadań

Wykorzystaj szablony i schematy- TUTAJ

• Deficyty w zakresie funkcjonowania społecznego – brak umiejętności odczytywania norm społecznych,
• Niezaspokojone potrzeby fizyczne – głód, zmęczenie, brak ruchu,
• Nieumiejętność radzenia sobie z emocjami – uczniowie mogą nie znać strategii regulacji emocjonalnej,
• Nieodpowiednie reakcje dorosłych – zbyt surowa dyscyplina lub brak konsekwencji.
• Zachowania ucieczkowe- t
  o reakcje, w których osoba unika lub wycofuje się z sytuacji, która wydaje się dla niej trudna, stresująca lub niekomfortowa. Mogą objawiać się fizycznym oddaleniem, unikiem kontaktu wzrokowego, zmianą tematu rozmowy lub wycofaniem się z wykonywanego zadania.
• Dostęp do ulubionych przedmiotów- Trudne zachowanie związane z dostępem do ulubionych przedmiotów polega na wyrażaniu frustracji, złości lub nieodpowiednich reakcji w sytuacji, gdy osoba nie może otrzymać lub korzystać z pożądanej rzeczy. Może przejawiać się np. krzykiem, płaczem, uporem, a nawet agresją, jeśli przedmiot nie jest dostępny natychmiast lub zgodnie z jej oczekiwaniami.
• Brak dostosowań do wymagań edukacyjnych i niewłaściwe ocenianie- zadania są zbyt trudne, jest ich zbyt dużo, tempo pracy niedostosowane do potrzeb uczniów i nieadekwatnie dobraliśmy narzędzia sprawdzające poziom wiedzy i umiejętności.

O dostosowaniach przeczytasz TUTAJ

O ocenianiu uczniów ze SPE przeczytasz TUTAJ

3. Jak minimalizować bodźce wywołujące trudne zachowania?

Aby zapobiegać występowaniu trudnych zachowań, warto:

• Zapewnić przewidywalność – stosować stały harmonogram, sygnalizować zmiany,
• Dostosować środowisko – ograniczyć hałas, stworzyć przestrzeń do wyciszenia,
• Stosować komunikację wizualną – używać piktogramów, planów dnia,
• Nauczyć strategii samoregulacji – ćwiczyć techniki oddechowe, wprowadzić przerwy sensoryczne,
• Uwzględnić potrzeby sensoryczne – zapewnić uczniowi dostęp do np. gumy sensorycznej, piłek antystresowych,
• Wykorzystywać poczekajki– zająć wolny czas dodatkowymi, lubianymi przez ucznia zadaniami,

Wykorzystaj poczekajki- TUTAJ

• Motywować pozytywnie – chwalić dobre zachowania, zamiast skupiać się na błędach.

4. Jak reagować na trudne zachowania?

Gdy trudne zachowanie już się pojawi, ważne jest, aby:

• Zachować spokój – dorosły powinien być opanowany, aby nie eskalować sytuacji,
• Nie wdawać się w konfrontację – unikać długich dyskusji, szczególnie gdy uczeń jest rozemocjonowany,
• Stosować techniki deeskalacji – np. spokojny ton głosu, ograniczenie liczby bodźców,
• Zapewnić uczniowi przestrzeń – umożliwić wyciszenie się w bezpiecznym miejscu,
• Zastosować prostą i jasną komunikację – krótkie zdania, neutralny ton głosu.

5. Jakie konsekwencje wyciągać?

Konsekwencje powinny być dostosowane do wieku i możliwości ucznia:

• Naturalne konsekwencje – np. jeśli uczeń zniszczył pracę kolegi, pomaga w jej odbudowaniu,
• Konsekwencje edukacyjne – rozmowa na temat wpływu zachowania na innych,
• Konsekwencje czasowe – np. „Chwilę odpoczniesz, zanim wrócisz do zadania”,
• Wzmacnianie pozytywnych zachowań – nagradzanie prób samoregulacji.

Materiały na temat zachowań trudnych kupisz TUTAJ

6. Jak zapobiegać trudnym zachowaniom w przyszłości?

• Analizować i nie dopuszczać do sytuacji trudnych – prowadzić obserwacje, wyciągać wnioski, uczyć przekierowywania uwagi ucznia na inne rzeczy, wdrażać trening zastępowania agresji.
• Jasne zasady i struktura – przypomnij uczniom reguły i konsekwencje ich przestrzegania.
• Dostosowanie zadań – upewnij się, że poziom trudności jest adekwatny do możliwości ucznia.
• Przewidywanie i zapowiadanie zmian – informuj o zmianach w planie lekcji, aby uczeń miał czas na adaptację.
• Stosować strategię wzmocnienia pozytywnego – doceniać wysiłek ucznia, wdrożyć system motywacyjny i wzmocnienia pozytywne.
• Odwrócić komunikaty– o trudnych rzeczach można mówić konstruktywnie bez wykluczania i stygmatyzowania.
• Alternatywne sposoby komunikacji – umożliw uczniowi wyrażanie potrzeb w sposób akceptowalny (np. gesty, karty z symbolami).
• Wdrażać techniki relaksacyjne – np. ćwiczenia oddechowe, mindfulness, piłeczki gniotki,
• Pracować nad kompetencjami społecznymi – treningi umiejętności społecznych, ale także przy każdej nadążającej się sytuacji, inicjować takie sytuacje i modelować właściwe zachowania,
• Dbać o dobrą relację z uczniem – budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
• Zapewnienie przerw sensorycznych lub ruchowych – daj uczniowi możliwość krótkiego odpoczynku, np. ruchowego lub sensorycznego.

WIĘCEJ NA TEMAT ZACHOWAŃ TRUDNYCH I PRACY Z UCZNIAMI ZE SPE PRZECZYTASZ TUTAJ

• O mnie
• Inne wpisy

Zyta Czechowska

Zyta Czechowska- Nauczyciel Roku 2019, Edukator Roku 2024, dyrektorka i właścicielka Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli www.nodnzytaczechowska.pl, współautorka książki "Jak nie zgubić dziecka w sieci?". Absolwentka UAM w Poznaniu, na kierunku pedagogika specjalna, od 29 lat  terapeuta i nauczyciel w szkole specjalnej. Pasjonatka nowoczesnych technologii. Współautorka projektu sieci współpracy nauczycieli „ SPEcjalna sieć współpracy nauczycieli”, prowadzi warsztaty, szkolenia i Rady Pedagogiczne dla nauczycieli z zakresu stosowania i wdrażania TIK, edukacji włączającej, zróżnicowanej klasy i dostosowań wymagań edukacyjnych. Współprowadzi bloga edukacyjnego www.specjalni.pl. Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. Trenerka Cyfrowego Dialogu w zakresie programowania. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. W 2017 r. otrzymała Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej za szczególne osiągnięcia edukacyjne i wychowawcze.Ambasadorka Programu eTwinning. Ambasadorka Dell Technologies, członkini Rady Programowej Fundacji Orange.

Print Friendly, PDF & Email

Pozostałe wpisy Zyta Czechowska (Zobacz wszystkie)

• Słoik wdzięczności za rok szkolny 2024/2025 - 23 czerwca 2025
• Gry i zabawy na ostatni tydzień w szkole - 20 czerwca 2025
• Praca w zróżnicowanej klasie - 15 kwietnia 2025